Na mestu gde izlaskom iz kanjona Crnica skreće prema jugozapadu, ispod samog
grada Petrusa, na desnoj obali i jednoj maloj zaravni i litici, nalazi se
srednjovekovna crkva sa manstirom.Ova uzana i delimično ravna litica, na visini
od oko 7 m iznad nivoa reke, iskorišćena je da se na njoj formira crkva trikonhalnog
oblika, sa razvijenom oltarskom apsidom, čiji istočni prostori dopiru do same
ivice stene odakle počinje vododerina. Veoma veliki trud je uložen da se ova
crkva smesti na ovaj plato, što se vidi prema intervencijama na severnoj strani
gde je pritesivana stena kako bi se obezbedio veoma uzani prolazoko 60 cm.
Na ovaj način obezbeđen je ophod oko crkve i prodiranje vode sa stene direktno
na zidove. Vreme zidanja manastira se vezuje sa dolaskom župana Vukosava na
Petrus 1346 - 1355. god.
Stenje testerastih formacija sa uzanim grebenom, sa severne strane, u pravcu
Petrusa čini prirodnu odbranu i ogradu prema istoku. Sa južne strane je reka,
sa zapadne strane su prateći manastirski objekti sa jednim odrambenim zidom
koji dopire do još jednog grebena koji se završava podno Petrusa. Između ova
dva grebena je uvalnica. Ona polazi od malog grada na Petrusu, a južni delovi
su je zatvorili prema reci.
Prilkom posete Petrusu Feliks Kanic je izvršio snimanje i iscrtavanje ove
crkve i dao značajne podatke o živopisu. Tako je na luneti iznad ulaznih vrata
crkve video živopis sa predstavom Sv.Ognjene Marije sa po dva svetitelja sa
strane. Za ostali deo živopisa je konstatovao da je jako oštećen. Inače Kanic
ovu crkvu opisuje kao jedinstvenu i najlepšu u Srbiji, jer je po arhitekturi
građena po uzoru na Hilandarsku crkvu.
Blizina Petrusa skoro da nije uticala na gradnju ove crkve koncipirane sa
svim karakteristikama ranih crkava Moravske Srbije, jer se oltarski prostor
gradi po svetogorskim uzorima. Izvesna mogućnost postoji da je crkva bila
pridvorska i to posle 1375. god, kada se Crep deli sa bratom Dionisijem.
Razvijenost svetilišta sa posebnim prostorima za đakonikon i proskomidiju
prisutna je na Atosu,i postoji veoma razvijen sistem komuniciranja kroz svetilište,
a sličan sa na našem tlu više ne javlja.
Ukupna spoljna dužina crkve iznosu oko 14 m a najveća širina kod bočnih apsida
je oko 8 m.
Pored crkve evidentirana su još dva objekta sa ukupno pet prostorija. Sve
ove prostorije su sačuvane po obimnim delovima i sadrže druge elemente na
osnovu kojih se može utvrditi visina i spratnost. Zidanje je vršeno lomljenim
kamenom u krečnom malteru debljine 60 i 70 cm.
Manastir Petruša se uopšte ne spominje među manastirima i crkvama Kruševačkog
sandžaktata u 16. veku, što znači da je zapustela odmah posle 1459. god ili
najkasnije do 1516. god, kada se vrše prvi popisi manastira.
Manastirska slava je Sv. Ognjena Marija koja se slavi 30. jula, i tu se narod
okupljao oduvek; nekada je bio veliki sabor; i do današnjih dana narod se
okuplja samo u manjem broju.
Iznad manastira uzvodno, a sa leve strane reke nalazi se izvor vode koji izvire
iz stene u pećini, koji se u narodu zove Pakliš. Voda je konstantne temperature
i leti i zimi oko 8 stepeni, a leči bolesti kože. Da bi se došlo do njega
reka mora da se gazi.
